Een koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, mediterraan of toch een zeer laag calorisch dieet met maaltijdvervangers (VLCD). Welk dieet werkt het beste bij volwassenen met obesitas of diabetes type 2? Dr. Kirsten Berk dook de literatuur in en deelde haar resultaten en conclusies tijdens het 12e Nationale Voedingscongres.

Tekst: Angela Severs

Diëtist en wetenschappelijk onderzoeker dr. Berk onderzocht bij het Erasmus MC in Rotterdam welk dieet het beste resultaat levert aan gewichtsverlies bij volwassenen met obesitas en diabetes type2. Berk deed zelf onderzoek naar het ‘very low-calorie diet’ (VLCD). Op 4 juni presenteerde ze haar bevindingen aan zo’n 100 deelnemers aan het Nationale Voedingscongres in Veenendaal.

Het ‘very low-calorie diet’ (VLCD)
Een VLCD-dieet bestaat uit gevitamineerde maaltijdvervangers die 400-800 kcal per dag leveren. Het VLCD wordt volgens Berk ten onrechte een “crashdieet” genoemd. Berk: ‘Mijn ervaring is dat mensen er snel mee afvallen. Dat motiveert hen voor het traject erna, waarbij je geleidelijk normale voedingsmiddelen introduceert en opbouwt naar een voeding volgens de Richtlijnen goede voeding.’ Dat mensen met een VLCD te snel zouden afvallen en daardoor weer sneller zouden aankomen, weerlegt Berk direct: ‘Uit onderzoek blijkt dat het voor gewichtsbehoud niet uitmaakt hoe snel of langzaam iemand is afgevallen.’

‘Uit onderzoek blijkt dat het voor gewichtsbehoud niet uitmaakt hoe snel of langzaam iemand is afgevallen’

Onderzoek naar afvallen met VLCD

In haar gerandomiseerde, gecontroleerde onderzoek (POWER-studie), kregen 156 obese mensen, die gemiddeld al 10 jaar diabetes type 2 hadden, gedurende 8 weken een VLCD, waarna werd opgebouwd naar een normale voeding volgens de Richtlijnen goede voeding. Na 2 jaar was er sprake van 5 procent gewichtsverlies, een derde minder insulinegebruik en een hogere kwaliteit van leven. Ook een recent gepubliceerde studie (Direct-studie) laat gunstige resultaten zien van maaltijdvervangers bij circa 300 deelnemers met overgewicht en diabetes type 2. Berk: ‘Na 1 jaar had 46% geen diabetes meer en na 2 jaar gold dat voor 36% van de deelnemers. Hoe hoger het gewichtsverlies, hoe groter de kans dat er geen sprake meer was van diabetes. Van de deelnemers die na 2 jaar nog minimaal 15 kg waren afgevallen, was 70% van de diabetes af.’

‘Na 1 jaar had 46% geen diabetes meer en na 2 jaar gold dat voor 36% van de deelnemers’

Koolhydraatbeperkt versus vetbeperkt dieet

Ook naar het vetbeperkte en het koolhydraatbeperkte dieet is veel onderzoek gedaan. Bij dit laatste dieet varieert de hoeveelheid koolhydraten van minder dan 10 energie% tot 45 energie% (zie kader). Berk liet de resultaten zien van een meta-analyse van 10 gerandomiseerde studies (RCT’s) onder in totaal 1400 mensen met diabetes type 2. De koolhydraatbeperkte diëten werden daarin vergeleken met diëten met minimaal 45 energie% koolhydraten. Berk: ‘Er was geen significant verschil in gewicht en LDL-cholesterolgehalte tussen koolhydraatbeperkte en niet-koolhydraatbeperkte diëten.’ In een andere meta-analyse werden 11 RCT’s meegenomen onder bijna 1400 deelnemers met obesitas en werd het koolhydraatbeperkte dieet vergeleken met een vetbeperkt dieet. Berk: ‘Daaruit bleek dat een laag koolhydraatdieet gepaard ging met meer gewichtsverlies, maar ook met een grotere stijging van het LDL-cholesterolgehalte.’

Mediterrane dieet

Als laatste liet Berk een onderzoek zien waarbij het Mediterrane dieet is vergeleken met een vetbeperkt en een koolhydraatbeperkt dieet. Ruim 300 mensen met obesitas deden aan dit onderzoek mee. Het mediterrane dieet en het koolhydraatbeperkte dieet leverden het hoogste gewichtsverlies op. Het koolhydraatbeperkte dieet gaf de grootste reductie van de ratio totaal/HDL cholesterol. Bij het mediterrane dieet werden lagere glucose- en insulinegehaltes gemeten dan bij de andere diëten.

Individueel advies door diëtist

Maar wat is nu de conclusie op basis van al het onderzoek? Welk dieet kan het beste geadviseerd worden bij obesitas of diabetes type 2? Berk: ‘Er is geen heilige graal. Maar het blijkt wel belangrijk te zijn dat zorgprofessionals eenduidig communiceren richting consument. Iedereen is het eens over 90% van de voedingsadviezen; draag dat dus vooral uit. Dus adviseer mensen om onbewerkte producten, veel groenten, fruit, volkoren producten, peulvruchten, noten en vis te eten. En minder geraffineerde graanproducten, rood en bewerkt vlees en suikerrijke dranken.’ De rol van de diëtist is volgens Berk om het advies aan te passen aan individuele wensen en gewoonten van een cliënt en langdurige begeleiding te geven bij gedragsverandering. Daarnaast is samenwerking in haar ogen heel belangrijk: de huisarts, praktijkondersteuner, diabetesverpleegkundige en gewichtsconsulent zijn ook onmisbaar bij het uitdragen en ondersteunen van leefstijladvies.